Η ΖΩΗ ΚΑΙ ΤΟ ΕΡΓΟ 
ΤΟΥ ΙΕΡΟΜΑΡΤΥΡΟΣ ΕΘΝΟΜΑΡΤΥΡΟΣ ΚΑΙ ΙΣΑΠΟΣΤΟΛΟΥ 
ΚΟΣΜΑ ΤΟΥ ΑΙΤΩΛΟΥ
(Μαρτύρησε 24/8/1779)

Υπάρχουν στη ζωή των εθνών και των λαών μερικά φωτεινά ορόσημα που έντονα σημαδεύουν την ιστορική τους πορεία. Συνήθως τέτοια ορόσημα, είναι σπάνια, αναφαίνονται πού και πού, αλλά η επίδρασή τους είναι τόσο μεγάλη, που ξεπερνάει τα στενά πλαίσια του χρόνου και του χώρου, γίνεται διαχρονική και υπερόρια

Οι λαοί, που έχουν το προνόμιο να διαθέτουν στην ιστορία τους είτε φυσιογνωμίες, είτε συμβάντα που μπορούν να παίξουν το ρόλο τέτοιων οροσήμων, λογίζονται ευτυχείς και τρισόλβιοι, γιατί μπορούν με αυτά να προσδιορίζουν την πορεία τους μέσα στην ιστορική κονίστρα, να διδάσκονται και να πορεύονται σωστά, μακρυά από παρεκλίσεις και επικίνδυνες λοξοδρομήσεις, που κοστίζουν ακριβά και πληρώνονται αδυσώπητα.

 Ένας τέτοιος λαός είμαστε και εμείς οι Έλληνες, που κατοικούμε τούτη την όμορφη και χιλιοτραγουδισμένη γωνιά της γης.

Στο στερέωμά μας το εθνικό λάμπουν, κατά καιρούς, αστέρια πολύφωτα και λαμπρά, που άλλο περισσότερο και άλλο λιγώτερο καταυγάζουν τον ορίζοντα του Γενους μας και οριοθετούν την πορεία του.

Χάρις σ’ αυτά ο λαός μας βάδισε μέχρι τώρα μέσα από αγκάθια και τριβόλους, πέρασε συμπληγάδες, αντιμετώπισε παγίδες και χάη, απέφυγε κρημνούς και διασώθηκε αλώβητος. Το φως που τα πνευματικά αυτά ορόσημα διέχυναν στο διάβα του ήταν πολύτιμο, για την υπέρβαση των σκοπέλων και για την αποφυγή των παγίδων.

Οι Έλληνες μπορεί να μην είμαστε λαός πλούσιος σε παραγωγικά αγαθά, ούτε απόλυτα αυτάρκεις στην οικονομία μας.

Είμαστε ωστόσο ιδιαίτερα ευνοημένοι από τη Θεία Πρόνοια στον πνευματικό μας τομέα, γιατί η παράδοσή μας, αυτή η ζωντανή έκφραση της ζωής μας, είναι έντονα διαποτισμένη από την παρουσία υπέροχων μορφών, κυριολεκτικά θείων και εμπνευσμένων, που φανερώθηκαν στον τόπο σε χρόνια δύσκολα, και με το φως που ξεπήδησε από την ψυχή τους, σκόρπισαν στη γη μας τη δύναμη της αγάπης και την κληρονομιά της ορθοφροσύνης.

Έτσι οι μορφές αυτές, στέκονται επί αιώνες τώρα σωστοί οδοδείκτες πάνω στα βάθρα, όπου τις ετοποθέτησε η συνείδηση του Γένους μας και εξακολουθούν να διδάσκουν και να παρακινούν κι’ εμάς σήμερα στο δικό μας αγώνα.

 Μια τέτοια μορφή, σχεδόν ανεπανάληπτη και κορυφαία, υπήρξε ο νεοϊερομάρτυς και εθναπόστολος Κοσμάς ο Αιτωλός, που έζησε στα χρόνια της τουρκικής σκλαβιάς, πριν από 243 χρόνια (1714 -24.08.1779).

Ταπεινός καλόγερος στην εξωτερική του εμφάνιση ο Πατρο-Κοσμάς, φλογερός όμως στην ψυχή και αδούλωτος στο φρόνημα, ξεπετάχθηκε μέσα από τα σπλάγχνα του λαού μας στην κατάλληλη στιγμή, με γονιμοποιημένη τη σκέψη από το ασκητικό ιδεώδες της Ορθοδοξίας μας.

 Τα πρώτα γράμματα εδιδάχθη από τον ιεροδιάκονο Ανανία, τον καλούμενο Δερβισάνον. Κατόπιν φοίτησε στην φημισμένη παλαιά Σχολή του Αγίου Όρους, Αθωνιάδα· εμαθήτευσε κοντά σε μεγάλους και ονομαστούς διδασκάλους (Ευγένιο Βούλγαρη, Ν. Τζαρτζούλη) και ολοκλήρωσε τη μόρφωσή του στο ασκητικό του κελλί, στην Ιερά Μονή Φιλοθέου, όπου μπορεί κανείς να λάβει τη βαθύτερη και πιο ολοκληρωμένη, όχι μόνο θεία αλλά και κατά κόσμον παιδεία.

Με αλύγιστη δύναμη ψυχής, με αγάπη στον Χριστό και στην Ελλάδα και με τέσσερις κατά σειράν περιοδείες, έσπειρε αυτός ο φτωχός και καταφρονεμένος Άγιος της Πίστεώς μας, το σπόρο της Λευτεριάς τόσο της πνευματικής, από τα νύχια της αμαρτίας, όσο και της εθνικής, από το πέλμα του τυράννου, μέσα στις καρδιές των ραγιάδων.

Ο βιογράφος του Φάνης Μιχαλόπουλος γράφει: 
“Η φλογερή και καυτερή γλώσσα του Κοσμά, ενώ συγκινούσε και συγκλόνιζε τα πλήθη, απεναντίας στούς πλουσίους και τούς άρχοντες που κατέκρινε, δεν άρεσε”.

Αμφισβητήσεις σηκώθηκαν. Άρχισαν ν’ αντιδρούν και να βλέπουν τον ιεροκήρυκα, σαν αντίπαλο κι’ εχθρό τους.

Τι δε εκήρυττε γενικώς ο Κοσμάς;

Μιλώντας την απλή γλώσσα του λαού, που χειριζόταν θαυμάσια, συμβούλευε την αγάπη, την ομόνοια, την αφιλοκέρδεια, την παύση της κερδοσκοπίας των εμπόρων και των πλουσίων και προ πάντων στηλίτευε τούς εξισλαμισμούς. Μοίραζε ελεημοσύνες, ίδρυε εκκλησίες και κυρίως φρόντιζε τον κόσμο πούβλεπε πεσμένο θρησκευτικώς και ηθικώς.

“Τούς αγρίους ημέρευε, τούς ληστάς κατεπράϋνε, τούς ανελεήμονας έδειχνε ελεήμονας, τούς ανευλαβείς ευλαβείς, τούς αμαθείς εμαθήτευε”.

Αλλ’ ας αφήσουμε τον άγιο μόνο του, να μας εκθέσει τούς σκοπούς του:

“Η πατρίδα μου η ψεύτικη, η γήϊνη και μάταιη, είναι από του Αγίου Άρτης και από την επαρχίαν Απόκουρο. Ο πατέρας μου, η μητέρα μου, ευσεβείς Ορθόδοξοι χριστιανοί. Είμαι, λοιπόν, κι’ εγώ αδελφοί μου, άνθρωπος αμαρτωλός, χειρότερος απ’ όλους. Είμαι όμως δούλος του Κυρίου μας Ιησού Χριστού, του Εσταυρωμένου, και όχι πως εγώ είμαι άξιος να είμαι δούλος του Χριστού, αλλ’ ο Χριστός που με καταδέχεται δια την ευσπλαχνίαν Του.

Τον Χριστό μας, λοιπόν, αδελφοί μου πιστεύω, δοξάζω και προσκυνώ. Τον Χριστόν μας παρακαλώ να με καθαρίση, από κάθε αμαρτίαν ψυχικήν και σωματικήν.

Τον Χριστό παρακαλώ να με δυναμώση να νικήσω τούς τρεις εχθρούς: τον κόσμον, την σάρκα και τον πειρασμόν. Τον Χριστόν μου παρακαλώ να με αξιώση να χύσω και εγώ το αίμα μου, δια την αγάπην Του.

Ανίσως, αδελφοί μου, ήτο δυνατόν ν’ ανέβω εις τον ουρανόν, να φωνάξω μίαν φωνήν μεγάλη, να κηρύξω σ’ όλον τον κόσμον πως μόνον ο Χριστός μας είναι Υιός και Λογος του Θεού και Θεός αληθινός και ζωη των πάντων, ήθελα το κάμει. Και επειδή δεν δύναμαι να πράξω εκείνο το μέγα, κάμω τούτο το μικρόν και περιπατώ από τόπον εις τόπον και διδάσκω τούς αδελφούς μου κατά δύναμιν, όχι ως διδάσκαλος, αλλ’ ως αδελφός. Διδάσκαλος μόνον ο Χριστός μας είναι”.

Τα θεμέλια από την οικία του Αγίου Κοσμά στο Μέγα Δένδρο

 Και μόνον η ανάγνωση των γραμμών αυτών, δύναται να δείξη την υψηλή διάθεση του Κοσμά και τη ρωμαλέα διατύπωση των ιδεών του. Ίσως να μη κυριολεκτεί. Ίσως να μη βρίσκει τις κατάλληλες λέξεις.

Οποίος χείμαρρος μέσα στις φράσεις! Οποία ταπείνωση, αλλά κι’ έξαρση μέσα στις ιδέες! Μέχρι τότε, κανένας Ρωμηός δεν είχε μιλήσει μια τέτοια γλώσσα απλή και βαθειά στούς σκλαβωμένους. Κανείς δεν τούς είχε συγκινήσει περισσότερο. Κανείς δεν δίδαξε το Ευαγγέλιο πιο απλά και ζωηρά.

Οι “Διδαχές” του μας δείχνουν, πως δεν υπήρξε μονάχα ένας υπέροχος ερμηνευτής του Ευαγγελίου, μα κι’ ένας από τούς μεγαλύτερους εκκλησιαστικούς μας ρήτορες, ένας εμπνευσμένος και παμφεγγής αστήρ, ένας γλυκύφθογγος και υψιπετής ποιητής.

“Το ύφος του δυνατό, οι ιδέες απλές κι’ υψηλές κι’ η στάση του ταπεινή, σεμνή κι’ υπέροχη. Η εντύπωση που προκαλούσε η γλώσσα του, ήταν καταπληκτική. Κατακτούσε και γοήτευε”(Φάνη Μιχαλόπουλου. Κοσμάς ο Αιτωλός).

Αυτόν τον μεγάλο εθνεγέρτη ο λαός μας, τώρα άρχισε να γνωρίζει. Και οι πνευματικοί του ηγέτες, μόλις τώρα άρχισαν να καταπιάνονται με αυτόν, αναλύοντας τις περίφημες “Διδαχές” του, τις προφητείες του, τα θαύματά του και την πίστη του στην ανάσταση του Γενους μας.

Σπάνια, ανθρώπινη προσωπικότητα συγκέντρωσε στον εαυτό της τόσα χαρίσματα, και τόσες ιδιότητες, όσες ο άγιος Κοσμάς.

Φύση πλούσια, προικισμένη από τον Θεό με οξυδέρκεια και ευφυΐα, ο Διδαχος αυτός του Γένους, προσθέτοντας στα φυσικά του χαρίσματα, τα επίκτητα, που με κόπο και αγώνες κατώρθωσε να αποκτήσει, έδωσε τον εαυτόν του ολόκληρο στην υπηρεσία του Θεού και στη διακονία του ανθρώπου.

Από τις “Διδαχές” του αποδεικνύεται βαθύς γνώστης των ανθρωπίνων προβλημάτων της εποχής του, ψυχολόγος άριστος και δεξιός οδηγός ψυχών.

Ξέρει σε ποιούς απευθύνεται, γι’ αυτό και κάθε φορά ο λόγος του παραλλάσει. Όντως ο Πατροκοσμάς αναδεικνύεται κληρικός με γνήσιο εκκλησιαστικό φρόνημα.

 Μιλώντας για τον Πατρο-Κοσμά, δεν μπορούμε να μην υπογραμμίσουμε το προφητικό του χάρισμα. 

Είπε πολλές προφητείες και με συμβολικό τρόπο εκφράσθηκε για πρόσωπα και καταστάσεις της εποχής του, καθώς και για το μέλλον της φυλής μας.

Είναι άξιες μεγάλης προσοχής οι προφητείες αυτές, γιατί αποδεικνύουν όντως θεοφόρο και θεόπνευστο τον άνδρα αυτόν, πολλές δε απ’ αυτές εκπληρώθηκαν στο ακέραιο, ενώ άλλες ακόμη αναμένουν τον κατάλληλο καιρό για να εκπληρωθούν.

Τέλος, ο Πατροκοσμάς υπήρξε και θαυματουργός.

Συχνά τα λόγια του ακολουθούσαν θαυμαστά γεγονότα, που έκαμναν τούς ακροατές του, να κυριεύονται από θάμβος και έκπληξη, εμπρός στη δύναμη του απλοϊκού εκείνου ανθρώπου, που είχε σύμμαχο τον Θεό. Έχοντας την χάριν του Αγίου Πνεύματος, εθεράπευσε παραλύτους, κωφούς, δαιμονιζομένους και ετέλεσε την ανάβλυσιν υδάτων, σε ξηρά και άνυδρα μέρη. Αναφέρομεν ενδεικτικά:

Εις την νήσον της Κεφαλληνίας, υπήρχε ένας πτωχός ράπτης, ο οποίος είχε παράλυτο, πολλά χρόνια, το δεξί του χέρι. Εζήτησε την βοήθεια του Αγίου κι εκείνος τον εσυμβούλευσε να έλθη εις την διδαχήν του. Υπήκουσεν ο άνθρωπος και ο πολυέλεος Θεός τον ευσπλαχνίστηκε και του δώρησε την υγείαν του, την επομένη κιόλας ημέρα.

Άλλος παράλυτος, ακούοντας το παράδοξο συμβάν, εζήτησε να τον οδηγήσουν με το κρεββάτι του μπροστά στον Πατροκοσμά. Ήκουσε την διδαχήν και ολίγες ημέρες μετά εθεραπεύθη.

Ακόμα και μετά τον θάνατόν του, συνεχίστηκαν τα θαύματα του Αγίου.

Εκείνο που θα διαπιστώσει κανείς διαβάζοντας αυτές τις “Διδαχές” είναι ότι, δύο ήταν οι κεντρικοί άξονες, γύρω από τούς οποίους ο Άγιός μας έπλεξε το υφάδι του λόγου του: «Ο ΧΡΙΣΤΟΣ ΚΑΙ Η ΕΛΛΑΔΑ».

Αρχίζοντας από τον Χριστό δηλαδή από την Ορθόδοξο Πίστη μας, προσπαθούσε να καλλιεργήσει στις ψυχές των ακροατών του την θρησκευτικότητα. Στην θρησκευτική ανύψωση του Γένους, έβλεπε την ηθική του αναγέννηση.

Ο κόσμος ήταν κατατρομαγμένος από την θηριωδία του Τούρκου, που δεν αναγνώριζε δικαιώματα στους ραγιάδες. Αγραμματοσύνη βασίλευε παντού.

Ο ιερός κλήρος ήταν κατά το πλείστον αγράμματος και σπάνιο πράγμα ήταν η ύπαρξη ιερέως.

Αποτέλεσμα αυτής της καταπτώσεως, ήταν το θλιβερό φαινόμενο των εξισλαμισμών: Δηλαδή της αποστασίας από την ορθόδοξη πίστη.

Άτομα και ολόκληρα χωριά πολλές φορές προσέρχονται στον Μουσουλμανισμό, για να γλυτώσουν από την αφόρητη καταπίεση της τουρκικής ασυδοσίας.

Αυτό το ανέμενε ο Πατροκοσμάς, γι’ αυτό βλέποντας τούς μαζικούς εξισλαμισμούς, και άλλα πολλά, πήρε την απόφαση να αφήσει το μοναστήρι του στο Άγιο Όρος και να έρθη στον κόσμο, καλώντας τον σε επιστροφή προς τον Χριστό.

 Απ’ ότι μας λέγει ο ίδιος, στο Άγιο Όρος κάθησε δέκα επτά (17) χρόνους και έκλαιε για τις αμαρτίες του και τις αμαρτίες των συνανθρώπων του. Επίσης λέει, ότι μελετώντας το άγιο και ιερό Ευαγγέλιο βρήκε μέσα πολλά και διάφορα νοήματα, τα οποία είναι όλα μαργαριτάρια, διαμάντια, θησαυρός, πλούτος, χαρά, ευφροσύνη, ζωή ουράνιος.

Είναι χαρακτηριστική η απάντηση που έδωσε όταν τον ρώτησαν, γιατί άφησε το Άγιον Όρος και γυρίζει στον κόσμο:

“Επειδή το Γένος μας έπεσεν εις την αμάθειαν, είπα· Ας χάσει ο Χριστός εμένα, ένα πρόβατο, κι’ ας κερδίσει τα άλλα. Ίσως η ευσπλαχνία του Θεού και η ευχή η δική σας, σώση κι’ εμένα”.

Για να πεις τέτοια λόγια χρειάζεται πλούτος, ωκεανός αγάπης για τον άλλο, ώστε να φτάσεις στο σημείο να παραβλέπεις το δικό σου συμφέρον, χάριν του συμφέροντος του άλλου.

Αρχίζει τις περιοδείες του με μια τιτάνια προσπάθεια να αναχαιτήσει το κύμα των εξισλαμισμών, φέρνοντας τον Χριστό κοντά στους ανθρώπους. Και το πετυχαίνει. Ανάβει πυρκαγιές και καίει την αδιαφορία γύρω από τα πνευματικά.

Ο δεύτερος βαθμός του κηρύγματός του, είναι εθνικός.

Μετά την ηθική αναγέννηση και ταυτόχρονα μ’ αυτήν καλλιεργεί τον Εθνισμό, τα Γράμματα, την Παιδεία. Είναι ακαταπόνητος και ακατάβλητος. Όπου σταθεί ανοίγει σχολεία. Σε 247 ανέρχονται τα σχολεία που ίδρυσε και μέσα σ’ αυτά εδιδάσκοντο τα ελληνόπουλα ανάγνωση και γραφή. Άλλα 1100 κατώτερα, άρχισαν να λειτουργούν.

Τόσο ήταν το ενδιαφέρον του για τα σχολεία, όπου χαρακτηριστικά έλεγε:

“Καλύτερα αδελφέ μου, να έχεις ελληνικό σχολείο στην χώρα σου, παρά να έχεις βρύσες και ποτάμια, διότι οι βρύσες ποτίζουν το σώμα, τα δε σχολεία ποτίζουν την ψυχή. Και ωσάν μάθεις το παιδί σου γράμματα, τότε λέγεται άνθρωπος· το σχολείο ανοίγει τας Εκκλησίας, όλα τα παιδιά να μανθάνουν ολίγα έστω, αλλά γερά γράμματα, ποτισμένα με το πνεύμα της Χριστιανικής θρησκείας, που περικλείει μέσα της όλα τα αναγεννητικά στοιχεία”.

 Επίσης, λαχταρούσε να γνωρίσουν οι σκλαβωμένοι αδελφοί του, τούς θησαυρούς της Ορθοδοξίας και να μορφωθούν χριστιανικά. Γι’ αυτό τόνιζε·

“Από το σχολείο μανθάνομεν τι είναι Θεός, τι είναι Αγία Τριάς, τι είναι άγγελοι, δαίμονες, παράδεισος, κόλασις, αρετή, κακία· τι είναι ψυχή, σώμα. Ανοίγουν τα όμματα των ευσεβών και ορθοδόξων χριστιανών να μανθάνουν τα Μυστήρια. Διότι χωρίς το σχολείο περιπατούμεν εις το σκότος”.

Εκτός από τη μόρφωση των παιδιών, ο Άγιος Κοσμάς φρόντισε και για το βάπτισμα όλων των παιδιών.

Έδινε σ’ αυτό πάρα πολλή σημασία, διότι γνώριζε καλώς ότι το βάπτισμα και μάλιστα το ορθόν βάπτισμα είναι απαραίτητη προϋπόθεση δια την σωτηρία μας. Αφού ὀπως λέγει και ο Άγιος Ιωάννης Σαβαϊτης:

“Άνευ βαπτίσματος ουκ έστι της αγαθής ελπίδος επιτυχείν (=σωθήναι) καν πάντων των ευσεβών ευσεβέστερος τις γέγοναι”.

Χάρις στις προσπάθειές του λοιπόν εσκόρπισε στη χώρα μας πάνω από 4.000 κολυμβήθρες, βαπτίζοντας δεκάδες παιδιά και προτρέποντας τούς γονείς να μην αμελούν να βαπτίζουν τα παιδιά τους·

“Καλύτερα, αδελφέ μου, να θανατώσεις εκατό ανθρώπους, παρά να αφήσεις ένα παιδί αβάπτιστον να αποθάνη. Γιατί αβάπτιστος και ανεξομολόγητος άνθρωπος είναι αδύνατο να σωθεί”.

Για την γυναίκα Ελληνίδα που τόσο τον απασχόλησε επειδή τότε ήταν στην απόλυτη εξουσία του κυρίαρχου άνδρα της, αφήνει ο Άγιος Κοσμάς να πέφτουν από το στόμα του πραγματικά μαργαριτάρια από τον αστείρευτο θησαυρό του Ευαγγελίου:

“Πρέπει, ω άνδρα, να μη μεταχειρίζεσαι την γυναίκα σου σαν σκλάβα, γιατί πλάσμα του Θεού είναι κι’ εκείνη. Έχετε μίαν πίστη, ένα βάπτισμα και γι’ αυτήν σταυρώθηκε ο Χριστός, όπως και για σένα. Δεν την έχει ο Θεός κατώτερή σου. Δεν την έπλασε ούτε από την κεφαλή σου δια να είναι ανώτερή σου, ούτε από τα πόδια σου δια να είναι κατώτερή σου, αλλά απ’ την πλευράν σου. Και μάλιστα από την αριστερή πλευρά, που είναι η καρδιά σου, για να σε διδάξει ότι πρέπει να την αγαπάς και όχι να την περιφρονείς”.

 Στις “Διδαχές” του αποκαλύπτεται ο πατριωτισμός του, η φλογερή αγάπη του για την Ελευθερία, ο ασίγαστος πόθος του για την εθνική αποκατάσταση.

Γι’ αυτόν δύο πράγματα ήταν τα πιο πολύτιμα και χρήσιμα, που χωρίς αυτά ο άνθρωπος δεν μπορεί να ζήσει. Και τα δύο αυτά ήταν η ΨΥΧΗ και ο ΧΡΙΣΤΟΣ.

Ας τον ακούσουμε να διδάσκει:

“Τούτο σας λέγω και σας παραγγέλω, καν ο ουρανός να κατέβει κάτω, καν η γη να ανέβει επάνω, και όλος ο κόσμος να χαλάση, σήμερον αύριον, να μη σας μέλλει τι έχει να κάμη ο Θεός. Το κορμί σας, ας το καύσουν, ας το τηγανίσουν, τα πράγματά σας, ας τα πάρουν, μη σας μέλλει. Δώσατέ τα δεν είναι ιδικά σας. ΨΥΧΗ και ΧΡΙΣΤΟΣ σας χρειάζονται. Αυτά τα δύο όλος ο κόσμος να πέσει δεν ημπορεί να σας τα πάρει εκτός και τα δώσετε με το θέλημά σας. Αυτά τα δύο να τα φυλάττετε να μην τα χάσετε”.

 Για να καταλάβουμε ότι ο Άγιος Κοσμάς ήτο αληθινός προφήτης αναφέρουμε από τις 122 και πλέον προφητείες του ενδεικτικά ορισμένες:

Στα Τσαραπλανά της Ηπείρου είχε πη: “Τα βάσανα είναι ακόμη πολλά. Θυμηθείτε τα λόγια μου· προσεύχεσθε, ενεργείτε και υπομένετε στερεά. Έως όταν να κλείσει αυτή η πληγή του πλατάνου, το χωριό σας θα ’ναι σκλαβωμένο και δυστυχισμένο”.

Να και μια άλλη προφητεία χωρίς σχόλια:

“Θα έρθη καιρός που οι Ρωμιοί θα τρώγονται αναμεταξύ τους. Εγώ συστήνω ομόνοιαν και αγάπην”.

Και δύο άλλες πολύ επίκαιρες προφητείες:

“Θάρθη καιρός που δεν θα υπάρχει αυτή η αρμονία που είναι σήμερα μεταξύ λαού και κλήρου”, και “Το κακό θάρθη από τούς διαβασμένους”.

Πράγματι από τους διαβασμένους προήλθαν οι ατομικές βόμβες, οι θανατηφόροι πολεμικοί πύραυλοι, κλπ, κλπ.

Η μόρφωση όταν συνδυάζεται με την πίστη και την ευσέβεια οδηγεί (τον Άνθρωπο) σε μεταμόρφωση. Αντιθέτως όμως, όταν η μόρφωση διαχωρίζεται από την αρετή και την ευσέβεια, τότε οδηγεί τον Άνθρωπο σε παραμόρφωση. Και σήμερα δυστυχώς κινδυνεύουμε από παραμορφωμένους μορφωμένους!!!

Γι΄ αυτό ακριβώς, πριν από 2.400 χρόνια, ο Πλάτωνας έλεγε:

«Πάσα επιστήμη, χωριζομένη Αρετής πανουργία φαίνεται και ου σοφία», δηλ. κάθε επιστήμη που διαχωρίζεται από την αρετή είναι πανουργία και όχι σοφία..

Για τον Αλή Πασά είχε πει ο Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός:

“Θα γίνεις μεγάλος άνθρωπος, θα κυριεύσεις όλη την Αρβανιτιά, θα υποτάξεις την Πρέβεζα, την Πράγα, το Σούλι, το Δελβίνο, το Γαρδίκι και αυτό το τάχτι του Κούρτ Πασά. Θα αφήσεις μεγάλο όνομα στην οικουμένη. Και στην Πολη θα πας… με κόκκινα γένεια”.

Πράγματι όλα όσα προφήτευσε έγιναν. Στο τέλος, ο Χουρσίτ Πασάς έστειλε στον Σουλτάνο (στην Κωνσταντινούπολη) ματωμένο και με κόκκινα γένια το κομμένο κεφάλι του Αλή Πασά.

Είχε προφητεύσει τα αυτοκίνητα:

“Θα βγουν πράγματα από τα σχολεία που ο νους σας δε φαντάζεται. Θα δήτε στον κάμπο αμάξι χωρίς άλογα να τρέχει γρηγορότερα, από τον λαγό”.

Είχε προφητεύσει τα τηλέφωνα:

“Θάρθη καιρός που οι άνθρωποι θα ομιλούν από ένα μακρινό μέρος σε άλλο σαν νάναι σε πλαγινά δωμάτια π.χ. από την Πολη στη Ρωσία”.

Είχε προφητεύσει τα αεροπλάνα:

“Θα δήτε να πετάνε άνθρωποι στον ουρανό σαν μαυροπούλια και να ρίχνουν φωτιά στον κόσμο. Όσοι θα ζουν τότε θα τρέξουν στα μνήματα και θα φωνάζουν. Εβγάτε σεις οι πεθαμένοι να μπούμε εμείς οι ζωντανοί”.

Θα χρειαζόταν τόμος ολόκληρος και τόνοι χάρτου και μελάνης για να αναπτύξει κανείς το τιτάνειο έργο του Αγίου Κοσμά και την θρυλική προσωπικότητά του. Δίκαια χαρακτηρίστηκε “ο μεγαλύτερος μετά την άλωση Ελληνας και Πατέρας του νεοελληνικού έθνους”.

Εμείς θα τον χαρακτηρίσουμε πρότυπο του νεοελληνικού ήθους, πατέρα της εθνικής μας ενότητας και ενσαρκωτή του αυθεντικού ελληνοχριστιανικού ιδεώδους:

Ο Άγιος Κοσμάς Αιτωλός ευρίσκεται ανάμεσα στους «ηρωϊκότερους των Αγίων και στους αγιώτερους των Ηρώων”.